نسل ما، تشنه خوراک فرهنگی امثال بیضایی درباره تاریخ ایران هست
امیرفرض اللهی منتقد سینما و مستند ساز خطاب به عباس میلانی: جناب میلانی در میان تمام بازماندگان سینمای ایران، تنها فردی که واجد تولید آثار سینمایی درباره تاریخ و اساطیر فرهنگ ایرانی است، بهرام بیضایی است. تا سایه ایشان استوار است، همت کنید از روزمرگی و روزمرگی جلوگیری کنید و سبب خیری بزرگ شوید. تاریخ ایران بدین‌واسطه از شما به نیکی و بزرگی یاد خواهد کرد و این کوشش شما را برای ابد در حافظه تاریخی خود خواهد داشت.
امیر فرض‌اللهی در هم‌میهن نوشت: با درود. حالا که عالیجناب بهرام بیضایی را به ینگه دنیا کشانیده‌ای و شرایط قابل‌توجهی برای او پدید آورده‌ای، حتماً میدانی که حد ایشان تدریس و به روی صحنه بردن آثار تئاتری نیست. آقای میلانی در روزگاری به‌سر می‌بریم که تلویزیون در ایران با انکار تاریخ هشت‌هزار ساله ایران صرف بودجه‌های بسیار برای ساخت دوریالی‌های سفارشی و غیرقابل تماشا حتی برای مخاطب عام و پخش حماسی‌های سرزمین کره و چین، وظیفه ذاتی خود را به‌عنوان رسانه ملی انجام نمی‌دهد و درباره تاریخ حماسی ایران هیچ نمی‌سازد، بدون آنکه به انکار آن بپردازد؛ ازسویی‌دیگر سینمای ایران را علف‌های هرز آنچنان اشغال کرده که به فیلمسازان صاحب اندیشه ایرانی هرگز فرصت تولید و اکران آثار تاریخی و تاریخ فرهنگی، اجتماعی و سیاسی ایران داده نمی‌شود. از آنجا که عالیجناب بهرام بیضایی آثار قابل‌تأملی درباره تاریخ ایران و حماسه‌های سرزمین‌مان نگاشته است و در ایران هرگز مجال ساخت آن فراهم نمی‌شد و از آنجا که شما مسئولیت یک دانشگاه در ینگه‌دنیا را به‌عهده دارید و در آن کشور دارای نفوذ فرهنگی هستید و حرف‌تان را می‌خوانند، شرایطی برای این هنرمند نخبه ایران زمین فراهم سازید که ایشان همچون کوراساوا برای ژاپن؛ تاریخ ایران را به رشته تصویر درآورد و این فرصت را داشته باشد که از حداکثر توانمندی‌اش در تولید آثار سینمای تاریخی، حماسی درباره شخصیت‌هایی نظیر فردوسی، کوروش، داریوش و داستان‌های بزرگ شاهنامه بهره بجوید.

آقای میلانی خود به نیکی می‌دانید پس از مرگ عجیب و نابه‌هنگام نابغه بی‌چون و چرای سینمای ایران، علی حاتمی، در سینمای ایران هرگز کسی در قامت ایشان پیدا نمی‌شود که تمام آثارش همچون کمال‌الملک مثل فرش ایرانی بی‌نظیر و کمیاب باشد. حالا که این گنج بزرگ تئاتر و سینمای ایران را در آمریکا دارید، با تهیه‌کنندگان مستقل سینما در آن کشور رایزنی و راضی‌شان کنید به سرمایه‌گذاری برای آثاری از بهرام بیضایی که این خلأ فراوان در تاریخ سینمای ایران جبران شود و بیضایی با زبانی جهانی، آثاری در شکوه و عظمت تاریخ ایران بسازد و دنیا را سرشار از این تمدن کهن کند.

جناب آقای میلانی نسل قبلی ما و آینده، تشنه خوراک فرهنگی امثال بیضایی درباره تاریخ ایران هستند و در این برهوت فرهنگی سینمای ایران، همت کنید و شرایط تولید چند اثر بزرگ برای استاد بیضایی را فراهم سازید که سعادت دنیا و آخرت نصیب‌تان شود. آقای میلانی باور بفرمایید آنچه اکنون از بیضایی در آمریکا تولیدشده، حداقل توانمندی این اقیانوس بزرگ فرهنگ و هنر ایرانی است و شأن ایشان آن است که چند اثر بزرگ درباره تاریخ ایران در آمریکا تولید کند و با عمق نگاه و ژرفای اندیشه‌ای که دارد، مردم دنیا را از تاریخ فرهنگی ایرانیان آگاه کند و نسل‌های بعدی ایران زمین را از خوراک فرهنگی‌ای که ایجاد می‌کند، مغرور و سرمست کند.

آقای میلانی در تاریخ سینما و تلویزیون ایران درباره عاشورا ده‌ها فیلم و سریال ساخته شده، اما تنها فیلمی که مخاطب عام و خاص با وجود ۳۶ مورد سانسوری، از دیدنش سیر نمی‌شود و در تماشای آن میخکوب می‌ماند، اثری است که عالیجناب بهرام بیضایی نوشته؛ «روز واقعه». اگر می‌گذاشتند خود ایشان آن اثر را بسازد، بی‌شک که اثر شاهکارتری درمی‌آمد. چه‌بسا کارگردان «روز واقعه»، شهرام اسدی پس از این فیلم، کار‌های زیادی در سینما و تلویزیون ایران ساخت، اما هیچ‌کدام یک‌دهم قوت، تاثیرگذاری و ژرفای «روز واقعه» را نداشت و در جا زد. جناب میلانی اینکه شرایط زندگی و تدریس مناسب برای بیضایی فراهم ساخته‌اید، اصلاً کافی نیست. قامت اندیشه بهرام بیضایی به‌اندازه کوروساوا در سینمای ژاپن، می‌تواند سینمای دنیا را با آثار حماسی تاریخی‌ای که می‌سازد و ژرفای نگاهی که دارد، غافلگیر کند و به جایزه‌بگیران دوزاری تله فیلم‌ساز که درام‌های‌شان دزدی است یا سینمایی نیست، نشان دهد که چگونه می‌توان فکر کرد، نوشت و تاریخ اجتماعی و فرهنگی ایرانی را در دنیا برجسته ساخت.

آقای میلانی؛ ایرانی ثروتمند در آمریکا و غرب، کم نیست. با یک فراخوان و رایزنی بزرگ شرایط تولید آثار ماندگار که در عرضه‌ی بهرام بیضایی هست و بس، دنیا را با فرهنگ ایرانی، تاریخ و اساطیرش شگفت‌زده کنید و کاری کنید کارستان. جناب میلانی در میان تمام بازماندگان سینمای ایران، تنها فردی که واجد تولید آثار سینمایی درباره تاریخ و اساطیر فرهنگ ایرانی است، بهرام بیضایی است. تا سایه ایشان استوار است، همت کنید از روزمرگی و روزمرگی جلوگیری کنید و سبب خیری بزرگ شوید. تاریخ ایران بدین‌واسطه از شما به نیکی و بزرگی یاد خواهد کرد و این کوشش شما را برای ابد در حافظه تاریخی خود خواهد داشت.

آقای میلانی شرایطی پدید آورید که فیلمنامه «دیباچه‌نویس شاهنامه» که توسط بیضایی سال‌هاست نوشته شده، توسط خود ایشان تولید شود و دنیا بداند که بزرگترین حماسه‌سرای جهان فردوسی و ایرانی است. آقای میلانی ماندگاری در تولید آثار مانا و بزرگ است؛ مسبب این کار بزرگ شوید و به‌واسطه بیضایی تاریخ و شکوهمندی فرهنگ تاریخی ایران را به دنیا نشان و عرضه دهید.

آقای میلانی سینما قدرتی بسیار فراتر از هر رسانه‌ای دارد و پیچیده‌ترین مفاهیم در تاریخ بشری به‌واسطه سینما برای مخاطبان فراگیر جهانی قابل ارائه، فهم و پذیرش قرار می‌گیرند؛ از این گنج بزرگی که سایه‌اش همچنان استوار است، کمال بهره را بجویید و او را به حماسه‌سرای بزرگ و جهانی سینمای ایران تبدیل سازید. کار بزرگی است، اگر این کوشش را انجام دهید.

#نامه_ امیر فرض اللهی_ به _عباس میلانی

امیر فرض‌اللهی منتقد و مستندساز
1_ یکی از بهترین کارگردانان سینمای ایران بود. پتانسیل کارگردانی در آثار او بسیار مشهود و تماشایی است. پویایی و حرکت در ساختار روایی آثارش، بزرگترین مشخصه کارگردانی او بود. دوربینش هرگز یکجا نمی‌ماند و اگر می‌ماند، حتماً فکرشده بود. فیلمبردارانی که با او کار می‌کردند، می‌دانستند که تکلیف او در ساختن قصه‌ها و ایده‌های مختلف با خودش بسیار روشن است و ادای کارگردانی بزرگ را درنمی‌آورد. در عمل به‌لحاظ قدرت کارگردانی ایده‌های مختلف قابلیت‌های منحصربه‌فردی داشت.

حتی در «الماس 33» که اولین فیلم بلندش است و اثر خوبی نیست، توان کارگردانی‌اش هویداست. «گاو» مظهر ظهور یک کارگردان با قابلیت‌های فنی سطح بالاست که بر ذائقه مخاطب در سینمای ایران تاثیر بسیار گذاشت. مهرجویی خوش‌شانس هم بود که در اوان فیلمسازی‌اش یک نویسنده خوشفکر به‌نام غلامحسین ساعدی همراهش شد و منشأ ایده و فیلمنامه آثار برجسته‌اش؛ گاو، اجاره‌نشین‌ها، دایره مینا، بانو و… پس از درگذشت ساعدی اما مهرجویی بیکار ننشست و اثر درخشانی همچون هامون را ساخت که هم مورد تحسین منتقدان واقع شد، هم در زمان اکرانش پرفروش‌ترین فیلم سال. اثری که براساس نوع درام و شخصیت‌پردازی‌اش، یکی از مطبوع‌ترین آثار تاریخ سینمای ایران برای مخاطب عام و خاص است و حافظه جمعی سینمای ایران را پر از رنگ‌های اندیشگی عارفانه و فلسفی کرد. او دو ستاره بزرگ در عرصه بازیگری به سینمای ایران هدیه داد. به‌جرأت می‌نویسم که «بانو»ی مهرجویی، بدون شک یکی از بدیل‌ترین آثار اوست که به‌دلیل توقیف و اکران محدود، بسیار کم بدان توجه شد و ایده‌مندی خود داریوش مهرجویی در این اثر به‌شدت عیان و مشهور شد؛ اثری به‌شدت چندلایه و صاحب اندیشه که ماندگاری‌اش در قامت بلند تفکر جاری در آن هویداست و مسئولیت ما منتقدان کشف و نشانه‌گذاری این ایده‌ها برای مخاطب عام است.

مهرجویی ایده «اجاره‌نشین‌ها» را از یک تماس تلفنی با غلامحسین ساعدی گرفت و مثل «بانو»، اثری نمادین و خوش‌ساخت و مطبوع تحویل مخاطب فراگیر سینمای ایران داد؛ آثاری که در رویه قصه خود، روایتی برای مخاطب عام دارد و در تویه بطن ایده به‌صورت نمادین ایده‌ای ماندگار به یادگار گذاشت. در میان سه‌گانه «لیلا»، «پری» و «سارا»، «لیلا» فیلم بسیار برجسته‌تری بود که بر مخاطب عام و رفتارسازی در میان جامعه، بسیار پررنگ عمل کرد و خانواده‌های ایرانی را متاثر از خود ساخت.

2_بزرگترین بزرگ‌منشی داریوش مهرجویی، فهم و فروتنی او بود. او هرگز شبیه هم‌نسلانش و برخی دیگر از فیلمسازان سینمای ایران که خود را نویسنده و کارگردان جوان می‌دانند ادعایی بر نویسنده‌بودن نداشت اما به‌دلیل خوانش‌های فلسفی، تاریخی و اجتماعی‌اش، فهم بالایی در اقتباس ادبی از ایده‌های بزرگ داشت. این بزرگترین وجه تمایز داریوش مهرجویی با دیگر فیلمسازان برجسته سینمای ایران بود. در سینمایی که مؤلف‌بودن تکلیف بزرگی محسوب می‌شود و اعتبار ویژه به‌حساب می‌آید حتي اگر ایده‌مند نباشد، همین که در تیتراژ فیلمت اسمت به‌عنوان نویسنده و کارگردان بخورد، عقده‌های وامانده‌ات درمان می‌شود و برای خودت در سینمای ایران مثلاً اعتبار کسب می‌کنی؛ حتی اگر تهی از ایده و سرتاسر کپی محض آثار دیگران باشی. داریوش مهرجویی بودن چه سخت و دشوار است؛ وقتی بتوانی یک قصه را بخوانی و اثری بزرگتر از آن قصه و جذاب‌تر برای مخاطب چون «مهمان مامان» خلق کنی.

تکلیف برای انسان‌هایی همچون داریوش مهرجویی که دارای فهم عمیق بود، معنی نداشت. به همین خاطر در بسیاری از سخنرانی‌هایش بی‌رودربایستی، رُک و واضح ایده‌اش را مطرح می‌ساخت و هیچ ابایی از مطرح‌کردن انتقاداتش نداشت. او نکته بزرگی را یاد سینمای ایران داد که کمیت یک کارگردان باید از کیفیت او برداشت شود، نه برعکسش. مهرجویی وقتی عده‌ای را مخاطب قرار داد که «شما کی هستید؟»، منظورش کیفی بود نه کمی. به دیگر سخن، او که اهل خوانش عمیق فلسفه و عرفان بود، همواره برایش انسان‌هایی برجسته محسوب می‌شوند که صاحب ایده، استناد و استدلال باشند؛ وگرنه جاه و مقام برای اهل‌دلی چون مهرجویی اصلاً بی‌معنی بود. برمان (حافظه) جمعی سینمای ایران از آثار مهرجویی اوقات، سکانس‌ها و لحظات بسیار سرخوشی به‌یاد دارد که مانا هستند و اثرگذار. راستی، صمیمیت، عشق به زندگی، پویایی و محصورنشدن در یک وضعیت، از ایده‌های بزرگ مهرجویی بود که در تمام آثارش جاری و ساری است و باعث ماندگاری‌اش شده. او در تاریخ سینمای ایران و از نظرگاه‌های مورد اشاره، جایگاه برجسته‌ای برای خود در سینمای ایران ساخته است؛ جایگاهی مانا و ایده‌مند. روزنامه هم میهن.شنبه ششم آبان 1402خورشیدی